ریزمغذیها در پیشگیری استئوپوروز

با‌‌توجه به‌افزایش سطح مراقبتهای بهداشتی و درمانی، درصد بیشتری از‌ افراد جامعه را افراد مسن تشکیل می‌دهند و دربین بیماریهای درگیر‌کننده‌ی این گروه، استئوپوروز از‌اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چون هم در‌کیفیت زندگی این افراد تاثیر‌گذار‌است وهم هزینه‌های بهداشتی و درمانی زیادی را بر‌جامعه تحمیل می‌کند.
استئوپوروز یا پوکی‌استخوان یک بیماری مولتی فاکتوریال می‌باشد و از‌مشکلات عمد‌ه‌ی بهداشتی در‌کشورهای توسعه یافته و در‌حال توسعه است. دریافت ناکافی کلسیم و ریز‌مغذی‌‌ها در رژیم‌غذایی در دوران کودکی و نوجوانی ممکن‌است باعث پوکی‌استخوان در بزرگسالی شود. دریافت ناکافی مواد‌غذایی، باعث افزایش خطر از‌دست‌دادن توده‌ی‌استخوانی و به‌دنبال آن  استئوپوروز می‌شود. مواد‌غذایی مانند کلسیم و ویتامین‌D و نیز ریز‌مغذی‌هایی نظیر مس، روی و منیزیم از‌عوامل موثر در تراکم‌استخوان هستند. همچنین استئوپوروز به‌عنوان یکی‌از بیماری‌های مرتبط با‌کمبود عناصر معدنی در‌کنار دیگر بیماری‌ها مطرح شده‌است. با‌توجه به‌ماهیت آب وخاک کشورمان که حاوی مقادیر کم ریز‌مغذی‌ها می‌باشد، به‌نظر می‌رسد کمبود برخی‌از عناصر‌معدنی ممکن‌است از‌جمله علل استئوپوروز باشد.
بهترین تعریف استئوپوروز که توسط Consensus Development Conference انجام شده دارای دومشخصه است‌:
• ‌کاهش توده‌ی‌استخوانی
•‌‌بهم‌ریختگی micro architectural بافت‌استخوانی که منجر به‌افزایش خطر شکستگی می‌شود.
براساس معیارهای WHO  (سازمان‌بهداشتی‌جهانی)، استئوپوروز از‌نظر عملی به‌صورت کاهش تراکم‌استخوانی به‌میزان 5/2 انحراف معیار زیر‌ میانگین برای بزرگسالان‌ سالم و جوان با  نژاد و جنسیت مشابه تعریف می‌شود (-BMD<5/2).
در‌صورتی‌که تراکم‌استخوان -5/2 انحراف بیمار، از‌میانگین کمتر باشد به‌عنوان استئوپنی درنظر گرفته ‌می‌شود. درهر ‌میزانی از BMD‌، خطر شکستگی با افزایش سن و تحت‌تأثیر سایر عوامل مانند مصرف کورتیکـواستروئیــدها افزایش می‌یابد.
حداکثر توده‌ی‌استخوانی در‌دهه‌ی سوم به‌دست  می‌آید پس‌از آن فرایندهای جذب و ساخت استخوان نامتعادل شده و جذب استخوانی بر ساخت آن برتری می‌یابد، از‌دست‌رفتن استخوانی ممکن‌است ناشی‌از افزایش فعالیت استئوکلاستها و کاهش فعالیت استئوبلاستیک باشد.
کاهش توده‌ی‌استخوانی و افزایش خطر شکستگی بـه‌دلایل زیـر رخ می‌دهـد:
•‌ نرسیدن به Peak Bone Mass نهـایــی
•‌ افزایش جذب‌استخوانی
•‌کاهش Bone formation
بر‌اساس بررسی‌های انجام شده روی دوقلوها تا حدود 85 % حداکثر توده‌ی‌استخوانی بر‌اساس ژنتیک تعیین می‌گردد. علاوه برعامل ژنتیک، عوامل‌محیطی مانند تغذیه (کلسیم ـ  ویتامین‌D)  وفعالیت‌فیزیکی نیز دربه‌دست‌آوردن حـداکثـــر توده‌ی‌استخــوانــی مهم هستند.
با افزایش سن استئوپوروز بیشتر اتفاق می‌افتد چون بافت‌استخوانی به‌صورت پیشرونده‌ای از‌دست می‌رود و تعداد شکستگی‌ها نیز به‌صورت پلکانی افزایش خواهد یافت. کاهش توده‌ی‌استخوانی در‌زنان قبل‌از یائسگی و در‌مردان  از دهه‌ی‌سوم تا پنجم آغاز می‌شود. قطع عملکرد تخمدان در خانم‌ها (منوپوز) باعث از‌دست‌رفتن سریع توده‌ی‌استخوانی می‌شود، به‌طوری‌که اغلب خانم‌ها تا سن‌70تا80سالگی معیارهای استئوپوروز را دارند. دریک بررسی خطر شکستگی لگن، ستون‌مهره و مچ‌دست بعد‌از سـن50سالگی درخــانــم‌ها 50% و در آقـایـان 13% است.
تعداد شکستگی‌های مهره‌ای بیشتر از تعداد شکستگی‌های لگن می‌باشد، اما چون بدون علامت هستند معمولاً تشخیص‌داده نمی‌شوند و در‌طی رادیوگرافی‌هایی که به‌دلایل دیگر انجام می‌شود تشخیص داده می‌شوند.
دریافت خوراکی مواد‌غذایی یکی‌از عوامل‌مهم در‌سلامت استخوان است. هرقدر دریافت موادغذایی ناکافی باشد، خطر ازدست‌رفتن استخوان و استئوپوروز افزایش می‌یابد. روند تشکیل استخوان نیازمند مقادیر کافی از موادی نظیر کلسیم، پروتئین، منیزیم، فسفر، ویتامین‌D، پتاسیم و فلوراید است، اگر چه مواد‌معدنی و ویتامین‌های دیگری نیز برای فرایندهای متابولیکی استخوان مورد نیاز هستند که شامل منگنز، مس، بور، آهن، روی و ویتامین‌های C,K,A و B می‌باشند. مقادیر طبیعی سرمی مطرح شده برای هریک از این مواد‌غذایی که برمتابولیسم‌استخوان تاثیر‌دارند، ممکن‌است بیان‌کننده‌ی میزان نیاز واقعی استخوان به‌این مواد نبوده و دریافت و میزان سرمی بیشتری  جهت  پیشگیری از‌ایجاد استئوپوروز لازم باشد. براساس بررسی‌های انجام شده، خطر ایجاد اختلال درتغذیه‌ی ریز‌مغذی‌ها در‌خانم‌ها پس از سن یائسگی، بالا است. برای ممانعت زود هنگام  از‌بروز استئوپوروز در‌سنین پس‌از یائسگی، مداخلات غذایی ممکن‌است اولین انتخاب باشند.
در‌اغلب برنامه‌ها کلسیم و  ویتامین‌D به‌عنوان اجزای اصلی استئوپوروتیک موردتوجه قرار‌می‌گیرند. منیزیم در موارد‌ بسیاری نظیر استخوان‌سازی، حفظ و بازسازی آن نقش دارد. فلور اثرات استخوان‌سازی دارد اگر‌چه مقادیر زیاد آن باعث کاهش قدرت استخوان می‌شود. بور در‌ موارد کمبود ویتامین‌D، منیزیم و پتاسیم نقش عمده‌ای دارد و ویتامین‌K نیز برای فعالسازی کلسی‌تونین لازم‌است.
بررسی‌های اپیدمیولوژیک نشان داد که شیوع بیماری‌های قلبی عروقی، استئوپوروز و دیابت نوع دو در خانم‌ها پس‌از سن یائسگی نسبت به‌خانم‌های جوان بالاتر است. ریز‌مغذی‌ها درتولید، فعالیت و تنظیم هورمون‌ها دخالت دارند، برعکس آن هم هورمون‌ها هم درمتـابولیــسم ریـز‌مغــذی‌ها دخالت دارنـد.
خطر اختلالات تغذیه‌ای به‌ویژه ریز‌مغذی‌ها و کمبود ویتامین‌ها درزمان یائسگی بالا است. حضور ریز‌مغذی‌ها در‌تکامل و نگهداری ساختار اسکلتی، مربوط به‌فعالیت کاتالیتیک این عناصر در‌ساخت ماتریکس استخوان می‌باشد.
ریز‌مغذی‌ها جهت رشد و تکامل طبیعی استخوان‌ها در‌حیوانات و انسان ضروری می‌باشند. اگر چه آنها اجزای ساختاری کمی را دردندان و استخوان تشکیل می‌دهند، و لیکن این ریز‌مغذی‌ها در‌متابولیسم و بازسازی استخوان بسیار مهم هستند.
از آنجا که منیزیم برای رشد و نمو استخوان لازم است، به‌همین دلیل کمبود آن به‌عنوان یک عامل خطرساز استئوپوروز شناخته می‌شود. دریافت ناکافی منیزیم در انسان نیز باعث کاهش تراکم‌استخوانی می‌شود.
منیزیم در زنان حین و بعد‌از  یائسگی پیشگویی‌کننده‌ی مقدار تراکم‌استخوانی در‌استخوان‌های بازو می‌باشد و توده‌ی‌استخوانی علاوه بر‌کلسیم تحت‌تأثیر عوامل غذایی دیگری نیز قرار دارد. کاهش منیزم سرم، با مکانیسم‌های مختلفی از‌جمله کاهش ترشح هورمون پاراتیروئید، مقاومت به اثر این هورمون و کاهش میزان سرمی 1-OH)Vit D)25 باعث هیپوکلسمی شده که در‌نهایت منجر به استئوپوروز می‌شود.
سالمندان می‌توانند به‌صورت بالقوه در‌معرض خطر کمبود منیزیم باشند. چرا که جذب این ماده هم زمان با افزایش سن کاهش یافته و از طرف دیگر دفع منیزیم از کلیه نیز افزایش می‌یابد. همچنین این احتمال وجود دارد که سالمندان از داروهایی نظیر آنتی‌بیوتیک‌ها یا دیورتیک استفاده‌کنند که باعث دفع بیشتر این‌ماده ازکلیه‌ها می‌گردند. با‌این‌حال تاکنون تحقیقاتی که نشانگر مفید بودن استفاده از مکمل منیزیم برای جلوگیری از کاهش بافت استخوانی یا کاهش خطر شکستگی باشد انجام نگرفته است. ریز مغذی‌هایی ماننــد منـیـــزیم و روی بــرای سنتـز مانریکس معدنی استخـوانی اساسی هستند.
کمبود منیزم (Mg) ممکن‌است نقشی در‌ایجاد استئوپوروز در خانم‌های یائسه داشته باشد. در بررسی‌های بعدی مشخص شد که  خوردن مکمل‌های منیزیم ممکن‌است باعث کاهش شکستگی و افزایش توده‌ی‌استخوانی شود.
روی‌(Zn) یکی‌از اجزای کریستال‌های مواد‌معدنی هیدروکسی آپاتیت در‌استخوان بوده و همچنین در‌تنظیم ترشح کلسی‌تونین از‌غده‌ی تیروئید و بنابراین در بازسازی استخوانی نقش دارد. روی برای عملکرد صحیح آنزیمی به‌نام آلکالین فسفاتاز (که برای معدنی شدن استخوان یعنی روندی که در‌آن کریستال‌های هیدروکسی آپاتیت به ماتریکس جدید استخوان می‌چسبد) ضروری است. کمبود شدید روی معمولاً در‌همراهی با سوء‌تغذیه کالری و پروتئین است که با اختلال در رشد‌استخوانی کودکان همراهی دارد. با این وجود درجات خفیف‌تر کمبود روی درافراد مسن گزارش‌شده که ممکن‌است به‌صورت بالقوه منجر به‌ضعف استخوانی شود.
روی به‌میزان زیادی در‌ گوشت‌قرمز و فرآورده‌های‌گوشتی طیور، غلات و جوی‌کامل وجود دارد. حبوبات نیزمنبع مناسبی برای این ریز‌مغذی‌ها محسوب می‌شوند. رابطه‌ای مستقیم بین مقدار روی در‌استخوان و قـدرت‌استخـوانی وجـود دارد.
وجود مس(Cu) در‌تکامل کلاژن لازم است و ممکن‌است در ساختمان استخوانی تاثیر ‌داشته باشد و  نیز در بازسازی استخوانی به‌وسیله‌ی ‌سرکوب عملکرد استئوبلاست و استئوکلاست‌ها نقش دارد. آنزیم lysyl oxidaze که در‌استحکام رشته‌های کلاژن‌دار نقش دارد نیازمند مس است. کمبود این ریز‌مغذی  در‌سال‌های اخیر بیشتر موردتوجه قرار‌گرفته‌است. نقش مس در بیوسنتز استخوان، بافت همبند و نگهداری آن ثابت شده است. اگر‌چه برخی بررسی‌ها کاهش در‌مقدار مس سرم، در بیماران مبتلا به پوکی‌استخوان را گزارش نکرده‌اند. با این وجود شواهد حیوانی و انسانی وجود دارد که کمبود مس باعث تشکیل نامناسب استخوان و افزایش شکستگی می‌شود. با‌توجه به‌نقش ریزمغذی‌ها وعناصر کمیاب، در‌ایجاد و درمان استئوپوروز، امید است که در‌برنامه‌های غذایی بتوان تدابیری اندیشید تا تمامی این نکات لحاظ شود